Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde türkülere konu ve tarihi yıllar öncesine uzanan kilimler, gelişen teknoloji ile unutulmaya yüz tuttu. Geçmiş dönemlerde genç kızların evlilik istekleri gibi çeşitli mesajların yer aldığı kilimler, yeniden yaşatılacak.
Geçmişi tarihe dayanan ve özellikle Siverek Karakeçi bölgesine ait, el yapımı kilim ve halılar, gelişen teknoloji karşısında kaybolmaya yüz tuttu.
Özelikle eski dönemlerde, kadınlar tarafından kurulan yer tezgahlarında yapılan yöresel tarihi kilimlerin tarihe karışmaması için Siverek Kaymakamlığı desteğiyle, Siverek Halk Eğitim Müdürlüğü tarafından bayanlar için karakeçi kilimleri kursları düzenlenmeye başlandı. Halı ve kilim kurslarında eğitim gören kursiyerler, hem halı ve kilim dokumasını öğreniyor, hem de İş kur tarafından desteklenerek, aile bütçelerine katkı sağlıyorlar.
Orta Asya’dan Anadolu’ya taşındı
Özellikle göçebe hayatı yaşayan Türk kabileleri tarafından Orta Asya’da yaygın olarak kullanıldığı belirtilen kilimler, uzun tüyleri nedeniyle çadırlara yılan girmemesi için serildiği belirtiliyor. Karakeçili kilimleri ise tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, Karakeçili aşiretinin Anadolu’ya göç etmesi ile birlikte çeşitli geleneklerle bölgeye getirildiği belirtiliyor.
Her motif ayrı bir anlam
Kilimlerin özellikle genç kızların evlilik isteklerini yansıtan mesajlar verdiği gibi üzerindeki çizilen her motifin ayrı bir anlam ve önemi bulunuyor. Kilimlerdeki bazı desen ve motifler, sonsuzluğunu ifade ederken bazılarında ise bereket, rızkın artmasını, bazıları ise huzur, mutluluk,kin ve nefretten uzaklaştırma, musibetlerden ve nazardan korunma gibi mesajlar yer alıyor.
Daha önceki dönemlerde kadınlar tarafından yer tezgahlarında yapılan kilimler şimdi ise germe yada düz tezgahlarda işleniyor. Bölgeye has tezgahlarda koyun yününden yapılan ve değişik aletlerle ince ince dokunan karakeçili kilimleri, büyük emek istiyor. İnce ağızlı olan ve kirkit adı verilen aletle sıkıştırılan kilimlerin yapılışında, makas ve çözgü kullanılıyor. Kadınlar tarafından kök boya ile değişik renklere ve desenlere boyanan koyun yünü önce ipliğe, ardından ise ilmik ilmik dokunarak, kilime dönüştürülüyor.
Motiflerin anlamı
Tarihçi Ramazan Özgültekin, Kilimler üzerinde nakış edilen her motifin ayrı bir anlamı olduğuna ifade etti. Önceki motif ve anlamlarının bir çoğunun halen daha geçerli olduğunu belirten Özgültekin, “Örneğin o dönemde yoğun olarak kullanılan sonsuzluk kilimi üzerinde ki desenler vardır. Farklı da anlamlar ifade eder. Mesela bu kilimde kaydırma motifi, sonsuzluğu anlatan bir motiftir. Köpelek motifi, bereket, öreme ve rızkın artması anlamında kullanılıyordu. Tarak bu motif nazara karşı düzeni ve temizliği ifade etmekte. Muska motifi, kötülüğü iyilikle yok etme maksadı güder. Haç motifi ise nazara karşı korunma anlamında kullanılıyordu” dedi
“Kilimler, genç kızların evlenme talepleridir”
Tarihçi-Araştırmacı Yazar Özgültekin, Kilimlerin önceki dönemlerde genç kızlar evlenme isteklerini yansıttığını ifade etti. Kızların evlilik taleplerini kilimler üzerindeki motif ve desenlerle ifade ettiğini vurgulayan Özgültekin, evlenmek isteyen genç kızların, aileleri için yaptıkları kilim üzerinde köçekli bereket deseni yapmaları, evlenmek istedikleri yönündeki mesaj olduğunu anlattı.
Özgültekin; “Köçek o dönemde evlenmek isteyen kız kızı temsil ediyordu. Genelde evlenmek isteyen kızlar çeyizleri ile birlikte kilim hazırlarlardı. İşte herhangi bir kilime bu köçek motifi yapıldığında artık evlenmek istediğini işaretiydi bu” şeklinde konuştu
Kilimin dilinden anlamak
Özgültekin, Karakeçili kilimlerinde işlenen tüm motiflere de anlam yüklendiğini ifade ederek, “Bu motifleri kilimlere işlediklerinde, tüm motiflere bir anlam yüklüyordu. Dikkat edersek bunlar, kem gözlerden korunmak, rızkın ve bereketin çoğalması, genç kızların ailelerine mutlu haberi vermesi, huzur motifleri, kin ve nefretten insanı uzaklaştırmasıdır. Farkındaysak bütün kilimlerde ki motiflerin anlamları, hep güzellik, bereket, huzur mutluluk, musibetlerden, nazarlardan korunmak gibi amaçlar var, hiç birinde kavga, kin, nefret, savaş anlamı yok” ifadelerini kullandı.
Yılanlara karşı koruma
Özgültekin önceki dönemlerde kilimlerin özellikle yılanlara karşı korunmak amacıyla yoğun olarak tercih edildiğini anlatarak, “Önceki dönemlerde insanlar yılanların içeri girmemesi için yaklaşık on santim boyunda tüyleri bulunan kilimler yapardı. Bu kilimde tüyler on santimdir ama yatıktır, anlatıldığına göre bu kilim o evde serili olduğu zaman yılan o eve giremezdi. Özelikle insanlar bu kili yatak odalarında yata evlerin giriş kapılarına sererlerdi. Çünkü bu on santimlik tüyler sayesinde yılan bu kilim üzerinde hareket edemezdi” diye konuştu.
Yaklaşık 60 kursiyere eğitim verildi
Siverek Halk Eğitim Merkezi Müdürü Mahmut Kışlar, Kilimlerin yapımının unutulmaması için 8 aydır düzenlenen kurslarda yaklaşık 60 kursiyere eğitim verdiklerini, şuanda ise 18 kursiyere daha eğitim verildiğini ifade etti. Kışlar, “Kaymakamlığımızca açılan Aile Destek Merkezimiz de sekiz aydır Kilim dokuma kursları veriyoruz. Burada yerli Karacadağ ve karakeçi kilimleri dediğimiz ve unutulmaya yüz tutmuş kilimler dokunuyor. Sağ olsun kaymakamımız bu kursları açtıktan sonra, unutulmaya yüz tutmuş ilçemizin nadide el dokuma eserlerinden olan kilim ve halılarımızı tekrardan canlandırmaya başladık. Unutulmaya yüz tutmuş meslekleri unutturmamaya çalışıyoruz” diye konuştu.
Dört aydır kursa gittiğini ve çok memnun olduğunu belirten kursiyerlerden Hacer Karaca, “Daha önce evde oturarak vakit geçmeyeceğini anlayınca kendimi bu kursa yazdırdım. Buraya geldikten sonra evdeki tüm sorunları unuttum, daha fazla arkadaş ve çevre edindim ve bunun yanında aile bütçeme katkıda bulundum. Kurs bittikten sonrada bu işe devam edip, aile bütçesine katkı sunmaya devam edeceğim” dedi.